Lễ trưởng thành - Một hủ tục ở Nam Phi

Cứ mỗi mùa tổ chức lễ trưởng thành ở tỉnh Cap-est (Nam Phi) lại có khoảng 4-5 thanh niên tử vong và hàng chục người khác bị tàn tật suốt đời.

Làm thế nào ngăn chặn hậu quả nguy hiểm của tục cắt bao quy đầu trong khi người dân Nam Phi rất tôn sùng phong tục truyền thống?

Thói quen lâu đời của Bộ tộc Xhosa

Ở Nam Phi cũng như ở một vài nước châu Phi khác, lễ trưởng thành là một tập tục văn hóa lâu đời rất quan trọng nhằm mục đích chứng thực một người đã bước sang tuổi trưởng thành. Thế nhưng cứ hai năm một lần, các bệnh viện Nam Phi lại phải tiếp nhận một số lượng lớn thanh niên đến cấp cứu do biến chứng phát sinh sau khi chịu nghi thức cắt bao quy đầu. Họ bị hoại thư, mất nước hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng. Dù bệnh viện gắng sức cứu chữa vẫn không tránh khỏi tình trạng tử vong. Phần lớn thanh niên được chuyển đến bệnh viện trong trạng thái hết sức nguy kịch. Khi họ đã nhập viện, thông thường cha mẹ hoặc bạn bè không đến thăm nom nên không ít bệnh nhân đã sống trầm uất suốt một thời gian dài.

Quả thật ở Nam Phi, nếu bị biến chứng sau khi chịu cắt bao qui đầu, thanh niên lại thích tìm nơi hoang vắng lặng lẽ chịu đựng nổi đau một mình vì cho rằng chịu đau như thế mới đáng mặt nam nhi. Nếu đến chữa trị tại bệnh viện, họ cho là mình còn bị cắt một phần dương vật và lại bị cộng đồng tẩy chay, khinh thường. Tệ hại hơn là gia đình bạn bè sẽ nghĩ rằng biến chứng phát sinh sau nghi thức cắt bao quy đầu do họ đã làm điều ác nên phải chịu trừng phạt hoặc theo trời đất sắp đặt, họ quá yếu đuối để có thể trở thành người đàn ông chân chính trong cộng đồng. Chính vì vậy đến bước đường cùng, người thân mới đưa họ đến bệnh viện mong cứu mạng sống dù biết nếu như bệnh nhân thoát khỏi tử thần, họ cũng sẽ sống không yên trước búa rìu dư luận. Lối suy nghĩ như thế rất phổ biến trong cộng đồng bộ tộc Xhosa.

Nam Phi không phải là một nước bán khai ở châu Phi nhưng tập tục truyền thống đã ăn sâu vào máu của người dân, kể cả người có học thức. Trường hợp tiêu biểu như anh thanh niên Asanda Sityata 18 tuổi vừa tốt nghiệp tú tài. Thông thường trong mỗi lần lễ trưởng thành, 8 người tập trung thành một tổ cùng chịu cắt bao quy đầu chung một lượt và sống chung trong lều suốt 3 tuần lễ. Chỉ khác với các bạn đồng lứa, Asanda chịu cắt bao quy đầu một mình do người anh em họ đóng vai chủ lễ và sống một mình trong túp lều dựng trên mảnh đất công không xa gia đình ở ngoại ô thành phố East London. Đúng ra Asanda phải trở về quê hương tổ tiên ở Transkei dự lễ trưởng thành nhưng gia đình lại sợ người ta nghĩ Asanda đi cắt bao quy đầu ở bệnh viện, như thế không đủ bản lĩnh làm đàn ông. Mặc dù đi học nội trú nhiều năm trong trường học dành riêng cho người da trắng Nam Phi, Asanda vẫn muốn chịu cắt bao quy đầu theo tập tục tổ tiên vì như vậy "có giá" với phụ nữ hơn. Các cô gái Nam Phi đánh giá họ có tinh thần trách nhiệm hơn và chỉ chấp nhận quan hệ tình cảm với người đã chịu lễ trưởng thành. Mẹ của Asanda là y tá làm việc ở Bệnh viện Cecilia Makiwane. Sau khi chịu cắt bao quy đầu, Asanda bị nóng sốt và nhức đầu. Tuy vậy, bà mẹ kiên quyết không nghĩ đến chuyện đưa con vào bệnh viện. Theo tục lệ, Asanda cũng chỉ chấp thuận cho người chủ lễ săn sóc vết thương theo cách thức cổ truyền nên ném bỏ hết thuốc giảm đau do mẹ đưa vào lều. Bản thân bà mẹ của Asanda đã chứng kiến con trai của một người bạn gái bị cắt bỏ một phần dương vật nhiễm khuẩn do bạn bè chế nhạo rằng anh ta không phải là đàn ông nên buồn tình lấy súng bắn vào đầu tự sát. Biết như thế nhưng tục lệ không cho phép bà mẹ Asanda bước chân vào lều chăm sóc con trai.

Cố gắng chống lại nếp suy nghĩ lạc hậu
Điều may mắn là còn có những người như Henderson Dweba biết xuất hiện đúng lúc để ngăn chặn họ bước vào cửa tử. Y tá Henderson Dweba phụ trách đội điều trị biến chứng bao quy đầu - một bộ phận đặc biệt được chính quyền tỉnh Cap-Est chỉ đạo thành lập trực thuộc bệnh viện Cecilia Makiwane, nơi tiếp nhận số ca tai biến do cắt bao quy đầu đông nhất. Dweba rất ít khi có mặt tại văn phòng làm việc. Phần lớn thời gian anh đi hướng dẫn về y tế cho các nhóm chịu cắt bao quy đầu, đi cấp cứu hoặc tuyên truyền cho dân chúng hiểu cách thức giữ vệ sinh qua từng giai đoạn thực hiện nghi thức lễ trưởng thành. Cách đây 30 năm, Dweba cũng phải trải qua nghi thức cắt bao quy đầu như bao thanh niên đồng lứa. Anh trân trọng truyền thống nhưng cũng không chấp nhận tập tục gây ảnh hưởng đến tính mạng con người. Chương trình cải tiến tục cắt bao quy đầu do Dweba thực hiện liên quan đến nhiều đối tượng chứ không riêng gì tầng lớp thanh niên. Anh động viên cha mẹ nên đưa con trai đến địa điểm làm lễ trưởng thành trong kỳ nghỉ đông để tránh nóng nực và ẩm ướt có thể kéo dài thời gian kết sẹo của vết thương. Trước đây rất lâu ở Nam Phi, thanh niên chịu cắt bao quy đầu vào thời điểm hết mùa hè và sống trong túp lều rộng rãi, lộng gió. Nhưng hiện nay lễ trưởng thành diễn ra trong kỳ nghĩ hè, lúc thời tiết nóng nực nhất. Họ lại dựng lều bằng những tấm kẽm hấp thụ sức nóng nhiều, ít thông gió. Trong những lần Dweba đi "thâm nhập thực tế", phản ứng của thanh niên rất phức tạp. Một số vội vã trở về lều mặc áo tiếp khách. Một số khác cự nự xem Dweba như kẻ xâm nhập. Trường hợp xảy ra ca tử vong tại chỗ vì vết thương nhiễm trùng, một số vẫn vô tư theo kiểu "trời kêu ai nấy dạ", một số khác tỏ ra hơi run sợ. Lợi dụng trạng thái tâm lý ấy, Dweba chỉ dẫn cho họ cách tự săn sóc vết thương ngay tại chỗ vì biết họ rất ngại đến bệnh viện.

Từ nhiều năm nay, phần lớn số thầy thuốc cổ truyền dùng một vật sắc duy nhất cắt bao quy đầu cho toàn nhóm thanh niên chịu lễ trưởng thành. Họ giải thích lý do là cần hành động nhanh để các thanh niên khỏi sợ hãi đau đớn của người vừa mới thụ lễ. Tình hình hiện nay có khả quan hơn. Y tá Henderson Dweba cố tiếp xúc với giới thầy thuốc cổ truyền, khuyến khích họ sử dụng lưỡi dao bào đã vô trùng hoặc phân phát dao phẫu thuật cho họ. Ngoài việc lập danh sách các thầy thuốc cổ truyền có tay nghề cao đăng ký với Bộ Y tế Nam Phi, Dweba còn vận động thanh niên nên đến trung tâm y tế xã hội khám xem có sức khỏe tốt và có mắc bệnh lây nhiễm qua đường sinh dục hay không trước khi quyết định thụ lễ trưởng thành. Tuy Dweba chưa có đủ số nhân viên cần thiết, lại phải hoạt động trong khu vực địa lý quá rộng và thiếu thốn phương tiện, nhưng những số thanh niên ý thức cần phải thực hiện tập tục cắt bao quy đầu hợp vệ sinh ngày càng tăng. Thậm chí nhiều người suy nghĩ: một ngày nào đó có con, họ sẽ không để cho con trai chịu cắt bao quy đầu một cách mù quáng, phản khoa học.

Theo tạp chí Thế giới mới số 340/1999