Potala một kiến trúc độc đáo ở Tây Tạng

VÕ THỊ HUỲNH NHƯ
Chữ Potala là dịch âm của chữ Phổ Đà La, nghĩa là cung điện nơi ngự của Bồ Tát. Potala cao 117 mét, gồm 13 tầng, còn được coi là biểu tượng của thành phố Lhasa. Lâu đài được xây dựng vào thế kỷ thứ 7( 1645), đánh dấu cuộc hôn nhân gắn kết hai dân tộc Hán – Tạng giữa quốc vương Thổ phồn Songzanganbun và Văn Thành công chúa con gái của vua Đường Thái Tông.
Diện tích khoảng 130.000 mét vuông với 1.500 gian phòng, chứa hơn 10.000 Phật điện, 20.000 tượng điêu khắc lăng mộ của 8 vị Lạt Ma cùng rất nhiều bức tranh quý.
Bên trong lâu đài có Thánh điện Potala - dinh thự thiêng liêng nhất ở lâu đài. Mỗi năm, các tín đồ Lạt Ma giáo đi bộ quanh lâu đài ít nhất một lần. Họ phải đi theo chiều kim đồng hồ để lúc nào Thánh điện Potala cũng ở bên tay phải họ, vì đây là phía tốt và may mắn nhất. Kim Loan điện Potala - nơi đồ sộ nhất, cao rộng thênh thang được kiến tạo để có thể chứa 5.000 người trong những dịp lễ long trọng.
Vật liệu xây dựng cung điện chủ yếu là đất, đá và gỗ. Lúc đó chưa có phương tiện di chuyển, tất cả vật liệu này đều phải dùng la và sức người chở đến.
Kiến trúc cung Potala có thể chia làm hai bộ phận lớn: tường trát đất sét trắng gọi là Bạch cung, chính giữa trát đất đỏ gọi là Hồng cung. Chúng được thông suốt với nhau. Tòa nhà Cuokin lớn nhất Bạch cung là nơi Đạt Lai thực hiện các hoạt động tôn giáo, chính trị quan trọng. Kiến trúc chủ thể của Hồng cung là điện Linh Tháp của Đạt Lai đời thứ 5 và Linh tháp của Đạt Lai đời thứ 12. Thân tháp dát vàng lộng lẫy. Linh tháp của Đạt Lai đời thứ 13 cao 21 m, dùng bạc ròng chế thành, bên trên nạm khảm bảo thạch.
Cả Bạch lẫn Hồng cung sau cùng là sự phát triển thiết kế tu viện Ấn Độ cổ đại. Phòng họp ở tầng 1 hình chữ nhật được bao quanh bằng những phòng nhìn vào bên trong, bên trên chồng thêm từ 2 tầng hay nhiều hơn với các phòng nhỏ khác, chứa một dải đất bằng tạo bậc phía trong, lộ thiên, làm hành lang phía trên phòng lớn. Các khoảng không gian bên trong hầu hết là nhà nguyện, phòng tu viện, căn hộ sinh hoạt của các đức Đạt Lai Lạt Ma hay am hài cốt của họ.
Điểm quan trọng nhất trong khu phức hợp được đánh dấu ở cao trình cao nhất bằng những mái nhà nhỏ mạ vàng theo kiểu Trung Hoa của thợ thủ công Trung Hoa và các trang trí mạng vàng có xuất xứ Ấn Độ của thợ thủ công Nepal. Trên nóc lâu đài có 8 tháp Vàng biểu tượng cho mỗi Lạt Ma.
Cung Potala ngoài tính chất là một kiến trúc tôn giáo, hành chính còn được thiết kế như là môt công trình phòng thủ.
Các tháp nhỏ phòng thủ ở các đầu phía Đông và phía Tây, với các tường được xây theo đường cong chứ không phải tường thẳng làm thành một thề phòng thủ rất tốt. Lớp vỏ tường bên trong và ngoài đều xây bằng các lớp đá nằm ngang, thông thường sâu khoảng 25cm, và dài 30-50cm, ngăn cách bằng các lớp mỏng gồm nhiều đá nhỏ, hơi phẳng hơn lèn chặt bằng bùn hình thành lớp lót bằng phẳng để xây các lớp đá lên trên. Ở các phần tường phía dưới và công sự phụ phòng thủ, lớp đá chính tường có hình dạng rất gồ ghề và các lớp chèn chiếm một tỷ lệ lớn hơn so với tổng số các lớp.Những yếu tố này vừa nhằm đảm bảo cho sự an toàn của Lạt Ma vừa như một sự biểu trương sức mạnh.