SỰ BIẾN MẤT CỦA NGƯỜI NEANDERTHAL

by **Đinhnam** Thu Jun 02, 2011 2:40 pm

SỰ BIẾN MẤT CỦA NGƯỜI NEANDERTHAL

Nguyễn Hoàng Bách Linh

Kể từ khi loài người bắt đầu rẽ nhánh khỏi nhóm động vật nhân hình, chúng ta vẫn chưa có đặc điểm gì nổi bật và vượt trội hơn so với tinh tinh trong phương thức tạo lập sự sống.

Vào thời điểm cách nay 40.000 năm, Tây Âu còn là khu vực ngự trị của người Neanderthal – một nhóm người tiền sử mà ở đó – các dạng nghệ thuật và tiến bộ sơ khai vẫn chưa hề xuất hiện. Sau đó, một biến đổi lớn đã nhanh chóng xảy ra làm thay đổi toàn diện sinh giới: một loại người với những đặc điểm giải phẫu giống người hiện đại đã xuất hiện tại Châu Âu, cùng với nghệ thuật, nhạc cụ, phương tiện sưởi ấm, trao đổi và sự tiến bộ. Cuối cùng, người Neanderthal biến mất hoàn toàn trên con đường tiến hóa của loài người từ đó.

Vậy, đâu là nguyên nhân lý giải cho sự biến mất này? Và số phận của người Neanderthal ra sao?

Để có thể hiểu được vấn đề này thật sự không đơn giản, và đưa ra được những chứng cứ, nguyên nhân một cách khoa học và thuyết phục lại càng khó khăn hơn. Trong phạm vi hạn hẹp của nhận thức và những nguồn tài liệu ít ỏi, người viết không mong có thể giải quyết được vấn đề gây nhiều tranh cãi, nghi vấn này nhưng có thể góp thêm một cách nhìn tổng quan và một số cách giải thích vấn đề tương đối chi tiết dựa trên sự tổng hợp tài liệu có chọn lọc.

Trước hết xin sơ lược lại một số điểm chính trong quá trình phát sinh và phát triển của sự sống trên Trái đất. Như chúng ta đã biết, sự sống đầu tiên chỉ mới xuất hiện vài tỷ năm về trước, qua quá trình phát triển, biến đổi thì sinh giới đã được nâng dần về lượng cũng như về chất. Và dấu mốc quan trọng nhất, ghi dấu một bước chuyển biến hết sức phi thường và quan trọng là sự xuất hiện tổ tiên của loài người chúng ta cách nay khoảng từ 10 triệu đến 6 triệu năm về trước – còn được gọi là “loài tinh tinh thứ ba”, tách biệt với tổ tiên của tinh tinh và gorilla.

Tổ tiên chung của 3 loài: người – tinh tinh và gorilla khởi nguồn và sinh sống ở Châu Phi. Cho đến ngày nay, loài tinh tinh và gorilla vẫn có mối quan hệ chặt chẽ với tổ tiên này còn loài người chúng ta chỉ gắn liền với tổ tiên ấy trong vài triệu năm. Ban đầu, tổ tiên của chúng ta phân thành một loài vượn riêng rẽ nhưng rồi ba thay đổi đã xảy ra mà kết quả là chúng đã làm cho loài người có thể tiến hóa thành người hiện đại như ngày nay.

Thay đổi đầu tiên xảy ra khoảng 4 triệu năm cách ngày nay, với cấu trúc xương đùi hóa thạch đã cho thấy rằng, tổ tiên của chúng ta đã có thể di chuyển trên hai chân một cách thành thạo. Trái lại, tinh tinh và gorilla chủ yếu là bò bằng bốn chân, thỉnh thoảng mới đi thẳng. Dáng đi thẳng đã giải phóng hai chi trước, từ đó tổ tiên loài người có thể tự do làm những công việc khác, trong số đó phải kể đến khả năng sử dụng những công cụ lao động, mặc dù còn hết sức đơn giản và thô sơ.

Thay đổi thứ hai diễn ra khoảng 3 triệu năm về trước, khi nhánh tiến hóa của chúng ta phân thành hai loài riêng biệt. Trên lý thuyết, các thành viên thuộc hai loài động vật khác nhau nhưng cùng sinh sống trên một phần lãnh thổ phải đảm nhận các vai trò sinh thái khác nhau và thường không thể giao phối được với nhau. Chẳng hạn, sói đồng và sói rừng có quan hệ rất gần gũi và cùng chung sống trên một vùng lãnh thổ ở Bắc Mỹ. Tuy nhiên, giữa chúng lại có sự khác nhau: sói rừng to lớn hơn thường săn các loài thứ lớn như hươu, nai là chủ yếu và thường sống trong các hang lớn còn sói đồng nhỏ hơn, chỉ săn các loài thú nhỏ như chuột, thỏ và thường chỉ sống thành từng đôi hoặc các nhóm nhỏ. Sói đồng thường ghép cặp giao phối với sói đồng và sói rừng cũng vậy. Điều này không áp dụng được với quần thể người hiện nay, chúng ta có thể ghép đôi với bất kì quần thể người nào miễn là có sự liên hệ và được chấp nhận. Những hình thái khác nhau giữa những quần thể ngày nay do nhiều yếu tố và nguyên nhân như: giáo dục, địa lý, trình độ văn hóa, tiến bộ, kinh tế, chính trị,… Do đó, tất cả loài người hiện nay đều thuộc cùng một loài.

Tuy nhiên, có thể hai biến cố - hai sự thay đổi trên xảy ra trong quá khứ xa xôi từ thưở đầu tiên của loài người đã dẫn đến sự phân chia con người thành hai loài tách biệt nhau, giống như trường hợp của sói rừng và sói đồng. Đó là việc phân chia thành hai loại: Australopithecus robustus – vượn người có xương sọ phát triển, răng hàm lớn và ăn thực vật thô; và Australopithecus Africanus – vượn người có cấu trúc não tinh vi hơn, răng lại nhỏ hơn và ăn thức ăn tạp. Sau đó, loài thứ hai đã tiến hóa với não bộ lớn hơn gọi là Homo habilis – người khéo léo. Quá trình này có thể đã diễn ra khoảng 2 triệu năm trước.

Thay đổi thứ ba và cũng là cuối cùng trong nhóm ba biến cố trên mà sự xuất hiện của nó đã khiến tổ tiên của chúng ta mang tính người nhiều hơn và giảm dần tính vượn – đó chính là việc thường xuyên sử dụng các công cụ bằng đá. Đây còn là đặc điểm đặc trưng cho việc con người có nguồn gốc rất rõ ràng từ động vật: nếu như chim gõ kiến, kền kền Ai Cập và rái cá biển đều nằm trong số những loài động vật tiến hóa độc lập đạt tới khả năng sử dụng công cụ lao động để tìm kiếm và chế biến thức ăn nhưng không loài nào trong số đó phụ thuộc chặt chẽ vào công cụ lao động như loài người. Tinh tinh cũng thường sử dụng công cụ, đôi khi làm từ đá nhưng những hành động này không đủ thường xuyên để khiến chúng có thể chiếm lĩnh toàn bộ mặt đất như loài người.

Nhánh tồn tại của loài người, từ Australopithecus Africanus tiến hóa thành Homo habilis – người khéo léo cách nay khoảng 2 triệu năm, rồi đến Homo erectus – người đứng thẳng - xuất hiện cách đây khoảng 1,7 triệu năm và sau đó là người Homo sapien – người khôn ngoan - bắt đầu chiếm lĩnh cách đây 500.000 năm. Những nhánh khác biến mất, đó là quy luật của tự nhiên, những loài yếu hơn, kém thích nghi hơn sẽ bị đào thải và vứt bỏ vào đống phế thải tiến hóa của loài người.

Tuy nhiên, sự tin tưởng vào sự xuất hiện của người Homo sapien như là một bước chuyển biến cao nhất và là đỉnh cao huy hoàng trong lịch sử Trái đất cách nay nửa triệu năm có thể chưa chuẩn xác, thậm chí là gây thất vọng: sự xuất hiện của Homo sapien là không quan trọng. Bằng chứng rất cụ thể: các bức vẽ trong hang động, nhà cửa, cung nỏ, tên, vũ khí,… vẫn tồn tại và được sử dụng hàng trăm nghìn năm sau sự xuất hiện này. Công cụ bằng đá vẫn y như thứ công cụ thô sơ đã được tổ tiên là Homo erectus sử dụng gần 1 triệu năm trước; kích thước não bộ đặc biệt của Homo sapien không ảnh hưởng gì đáng kể tới đời sống của loài này. Quãng thời gian tồn tại của Homo erectus và Homo sapien trước kia là một quãng thời gian xảy ra những biến cố văn hóa hết sức chậm chạp. Vậy làm cách nào mà tổ tiên chúng ta có thể tồn tại suốt 1,5 triệu năm qua nối tiếp sự phát triển vượt bậc của Homo erectus và Homo sapien?

Căn cứ vào sự khác nhau về hình dáng và kích thước của các công cụ đá còn sót lại và là những di vật duy nhất của thời kì này mà các nhà Khảo cổ học đã phân chia là gọi tên chúng, chẳng hạn: rìu tay, rìu tứ giác, bôn, dao cắt,… Nhưng xét kĩ lại, đó chỉ là che đậy một sự thật là không một công cụ nào đủ phức tạp hay đặc sắc để có thể tự đảm nhận một chức năng cụ thể nào đó. Dấu vết trên công cụ cho thấy chúng được dùng để cắt thịt, xương, da, gỗ và các phần không phải là gỗ trên thân cây. Nhưng đồ vật dù có hình dáng hay kích thước thế nào đều được dùng để cắt các thứ kể trên và được gọi tên chỉ là sự phân loại có phần chủ quan về một số dạng đồ đá. Họ không có công cụ bằng xương, không có dây đan lưới và cũng không biết đến lưỡi câu, tất cả những đồ đá nguyên thủy đều làm bằng tay, không có dấu hiệu gì cho thấy các đồ này được nâng cấp bằng cách kết hợp với nguyên liệu khác… Với những công cụ thô sơ như thế, tổ tiên chúng ta đã kiếm được những loại thức ăn gì và bằng cách nào?

Thông qua dấu vết công cụ đá trên xương động vật và dấu vết cắt thịt trên công cụ đá, chúng ta không có gì nghi ngờ rằng tổ tiên của chúng ta trước kia đã biết ăn thịt. Nhưng phải biết rằng, trải qua một thời gian dài chúng ta mới đạt được thành công trong việc săn mồi. Các bằng chứng về khảo cổ học hình thành từ 500.000 năm trước: một hang động ở Chu Khẩu Điếm (Trung Quốc) có dấu vết xương của nhiều động vật khác; hai di tích lộ thiên ở Torralba và Ambroma (thuộc Tây Ban Nha) – tìm thấy đồ dùng bằng đá cùng với xương voi và các động vật cỡ lớn khác. Có giả thuyết cho rằng chủ nhân của các công cụ này đã giết động vật, mang xác chúng về các địa điểm sinh sống này rồi ăn thịt chúng. Nhưng, một dấu vết khác lại gây mâu thuẫn với cách giải thích này, đó là cả ba di tích này đều có xương và phân sót lại của linh cẩu – điều này cho thấy, loài này có thể được dùng để đi săn. Đặc biệt, những khúc xương thu được ở các di tích tại Tây Ban Nha dường như có nguồn gốc từ các đống rác, nước thải và xác thối rữa giống như hiện tượng trong các bãi lầy ở Châu Phi ngày nay. Do đó, người tiền sử bắt đầu ăn thịt thì chúng ta vẫn không thể biết chắc chắn họ ăn bao nhiêu, họ đã biết săn bắt lấy thịt hay chỉ ăn xác chết. Phải đến rất lâu sau đó, khoảng 100.000 năm trước đây chúng ta mới được cung cấp những bằng chứng tốt nhất về kỹ năng săn bắt của con người và rõ ràng rằng con người tại thời điểm ấy vẫn chỉ là những tay thợ săn kém cỏi. Vì thế lẽ dĩ nhiên, những cư dân cách nay 500.000 năm chắc hẳn hoạt động còn kém hiệu quả hơn nhiều.

Một giả thuyết được Robert Ardrey dẫn ra trong tác phẩm Di truyền Châu Phi về sự tiến hóa của loài người như sau: “Tại một hang động chật hẹp nào đó trên vùng đồng bằng nhỏ bé đã bị lãng quên, có một nhóm động vật chưa thực sự tiến hóa thành người sinh sống, một nguồn phóng xạ không rõ nguồn gốc đã tạo ra một gen vô cùng đặc thù và thế là nhóm động vật nhân hình ăn thịt ra đời. Dù tốt hơn hay xấu đi, cho dù đó là tấn thảm kịch hay niềm phấn khích trong chiến thắng, dù là đáng tự hào hay đáng bị nguyền rủa, trí thông minh vẫn luôn đi kèm với cách thức của kẻ sát nhân và Cain (con trai của Adam và Eva) chỉ với mấy cây gậy, vài hòn đá và đôi chân thần tốc của mình đã thống trị toàn bộ vùng cao nguyên savan”. Một cách lý giải chung chung và thiếu tính khoa học.

Khi nghiên cứu những nhóm thợ săn được trang bị vũ khí hiệu quả hơn nhiều so với những người tinh khôn thời tiền sử cho thấy rằng hầu hết thực phẩm của gia đình họ là hoa quả do phụ nữ hái về. Việc đàn ông săn thỏ và các con thú nhỏ khác không bao giờ được đề cập đến trong các áng hùng văn về những cuộc đi săn. Đôi khi, đàn ông cũng săn những động vật lớn thật sự để có nguồn protein cần thiết. Tác giả Jared Diamond khẳng định rằng, săn động vật lớn chỉ cung cấp một phần rất nhỏ cho thành phần dinh dưỡng của con người cho tới tận khi chúng ta đã tiến hóa một cách hoàn thiện về mặt giải phóng và ý thức. Ông cũng đã nghi ngờ về quan điểm thông thường cho rằng săn bắt là động lực chính thúc đẩy não bộ lớn khác thường và xã hội loài người. Trong hầu hết lịch sử của loài người, chúng ta không phải là những người thợ săn dũng mãnh mà chủ yếu là những loài tinh tinh khéo léo, biết sử dụng công cụ bằng đá để tìm kiếm và chế biến thức ăn từ thực vật và động vật cỡ nhỏ.

Một bước chuyển biến cuối cùng đã diễn ra, những người nguyên thủy cuối cùng không thể cạnh tranh nổi với những người hiện đại hoàn toàn. Và, người Neanderthal như là những đại diện cuối cùng của giống người nguyên thủy đã biến mất hoàn toàn chỉ trong một thời gian rất ngắn vào khoảng 40.000 năm trước.

Người Neanderthal có ranh giới địa lý mở rộng từ Tây Âu, qua Đông Âu và Trung Đông tới Uzbekistan thuộc Trung Á gần biên giới Afghanistan. Thời điểm xuất hiện của người Neanderthal được căn cứ vào các di vật đầy đủ đầu tiên thu được nó niên đại khoảng 130.000 năm và loài người hiện đại gần nhất hình thành cách đây 74.000 năm.

Trong giai đoạn phát triển của người Neanderthal, Châu Âu và Châu Á đang trải qua thời kì băng hà. Người Neanderthal sống sót phải là những người thích nghi được với khí hậu lạnh nhưng chỉ trong một giới hạn nhất định.

Đặc điểm giải phẫu phần đầu của người Neanderthal rất khác biệt và gây nhiều hệ quả phức tạp. Với khuôn mặt mang rất nhiều nét nguyên thủy như: vùng giữa khuôn mặt từ sống mũi tới cằm hõm lại, hai má và trán dày lên. Lông mày họ nhô cao trên xương hốc mắt còn mũi, cằm và răng của họ gồ lên phía trước. Mắt họ nằm sâu trong hốc, lọt thỏm giữa phần mũi và đường long mày. Trán họ thấp và dô, quai hàm thấp và gồ mà không hề có lồi cằm. Mặc dù vậy nhưng đặc điểm nổi bật nhất của người Neanderthal chính là kích thước não của họ lớn hơn kích thước não của người hiện đại tới gần 10% (người hiện đại: 1400 cm³, người Neanderthal: 1450 cm³). Một nha sĩ khám răng cho người Neanderthal sẽ càng thấy ngạc nhiên hơn. Những người Neanderthal trương thành có răng hàm trên nhô hẳn ra ngoài, khác hẳn với bất kì người hiện đại nào. Rõ ràng là, sự khác biệt này có được là do người Neanderthal sử dụng răng thay cho một một công cụ nào đó nhưng cụ thể chức năng đó là gì thì chúng ta chưa biết. một khả năng có thể là họ dùng răng làm kẹp giữ đồ vật giống như lũ trẻ, chúng giữ bình sữa bằng răng để ngậm da thú khi thuộc da hoặc ngậm gỗ khi chúng làm ra những công cụ bằng gỗ. Những người Neanderthal có cơ răng chắc, đặc biệt vai và cổ hơn hẳn bất kì vận động viên hiên đại nào. Xương trèo của họ tạo lực lên các cơ tương tác với nhau hẳn phải dài hơn hẳn xương chúng ta. Thậm chí tay họ còn khỏe hơn tay của chúng ta rất nhiều. Trong khi chiều cao của họ khoảng 1,55 m thì họ nặng hơn người hiện đại ít nhất 9 kg và khối lượng chênh lệch này chủ yếu do cơ. Còn một khác biệt nữa đáng chú ý, có thể nhận thấy về mặt giải phẫu mặc dù tính xác thực cũng như những lý giải cho nó chưa hề thỏa đáng. Đường sinh dục của phụ nữ Neanderthal lớn hơn so với phụ nữ hiện đại, từ đó cho phép thai nhi phát triển trong bụng mẹ tới kích thước lớn hơn kích thước thường gặp khi sinh. Nếu như vậy, phụ nữ Neanderthal phải mang thai tới ít nhất một năm thay vì chỉ thông thường là chín tháng.

Bên cạnh những bộ xương của người Neanderthal thu thập được thì những nguồn cung cấp những thông tin chính khác nữa phải kể đến là công cụ bằng đá. Đó chỉ là những dụng cụ cầm tay đơn giản chứ chưa có bộ phận chuyên biệt như tay cầm chẳng hạn. Những công cụ này chưa đạt đến trình độ của công cụ bằng xương, cũng chưa có cung tên, hầu như không có một công cụ bằng đá nào dùng để sơ chế gỗ… Hầu hết các dấu vết về người Neanderthal còn sót lại được tìm thấy trong các hang động vì điều kiện bảo quản được tốt hơn và đa số những mẫu bảo quản ngoài trời dễ bị phân hủy hơn rất nhiều. Những người Neanderthal hẳn phải có những chiếc lều hay thứ gì đó che chắn họ khỏi khí hậu giá buốt nơi họ sinh sống nhưng một điều chắc chắn rằng, đó chỉ là những thứ rất thô sơ vì họ chưa có kim khâu hoặc bất cứ phương tiện nào để may vá. Tất cả những gì còn sót lại chỉ là một đống đá, vài cái lỗ đục thủng khác hẳn so với những dấu tích phức tạp tìm thấy được trong ngôi nhà của người Cro – Magnon sau này. Bên cạnh đó, những yếu tố cần được nhắc đến trong những điều kiện tiên quyết khác nhau giữa người hiện đại với người Neanderthal, như: người Neanderthal không có nghệ thuật, đã có quần áo nhưng hết sức đơn giản, thô sơ vì không hề có kim khâu và các dụng cụ may vá khác, họ rõ ràng cũng không có thuyền – bằng chứng là không hề tìm thấy một hóa thạch nào của người Neanderthal ở các đảo Địa Trung Hải hoặc thậm chí là Bắc Phi nơi chỉ cách quần thể người Neanderthal ở Tây Ban Nha khoảng tám dặm dọc theo eo biển Gibraltar, không hề có sự trao đổi buôn bán giữa các vùng cách xa nhau, biểu hiện qua việc công cụ lao động của người Neanderthal chỉ tìm thấy được trong khoảng vài dặm quanh vùng trung tâm.

Theo nhà nghiên cứu Jared Diamond, có hai dẫn chứng có thể làm rõ hơn về sự phát triển của người Neanderthal trong quá khứ kéo dài như thế nào. Một là, người Neanderthal không có sự đa dạng văn hóa, công cụ lao động của họ trông rất giống nhau cho dù họ sống ở Pháp hay Nga. Hai là, công cụ của người Neanderthal cách đây 100.000 năm hay 40.000 năm vẫn rất giống nhau, thậm chí có thể kết luận rằng công cụ của họ không hề thay đổi theo thời gian và không gian cho thấy điểm nổi bật của con người hiện đại là sáng tạo. Một nhà khảo cổ đã có nhận xét “người Neanderthal có công cụ lao động thì đẹp nhưng phương thức tạo ra thì ngu dốt”. Vì thế, cho dù qua phân tích giải phẫu, người Neanderthal có bộ não lớn đi chăng nữa thì họ vẫn thiếu một cái gì đó để có thể tiếp tục tiến hóa hơn nữa.

Tiếp theo, một trong những nguyên nhân cũng được nhắc đến khi lý giải nguyên nhân tại sao người Neanderthal không thể được như người hiện đại – sự tiến bộ và sáng tạo. Các bộ xương người lớn chỉ sống tới 30 tuổi hay 40 tuổi, không bao giờ vượt qua ngưỡng 45. Một giả dụ đơn giản, một xã hội không có chữ viết và chẳng ai sống đến 45 tuổi thì làm sao xã hội đó có thể tích lũy và truyền đạt lại các thông tin cần thiết, các kinh nghiệm cho các thế hệ sau để duy trì sự tồn tại.

Tuy nhiên, theo nghiên cứu do các nhà khoa học Anh Quốc và Hoa Kỳ thực hiện đã phản bác giả thuyết cho rằng người Neanderthal bị tuyệt chủng bởi họ kém thông minh hơn tổ tiên của chúng ta (người Homo sapiens). Nhóm nghiên cứu đã chứng minh những công cụ bằng đá đầu tiên mà tổ tiên của chúng ta sáng chế không hề hiệu quả hơn công cụ của người Neanderthal. Được công bố trên tờ Human Evolution, khám phá của họ đã bóc trần niềm tin trên sách vở do các nhà khảo cổ học dựng nên trong suốt hơn 60 năm qua.

Nhóm nghiên cứu thuộc Đại học Exeter, Đại học Southern Methodist, Đại học bang Texas và Công ty máy tính Think đã dành 3 năm để chế tạo các dụng cụ bằng đá. Họ đã tái tạo một số công cụ có tên “vảy” (công cụ được sử dụng rộng rãi hơn bởi cả người Neanderthal và người Homo sapiens) và “lưỡi” (công cụ ít được sử dụng sau này được người Homo sapiens tiếp nhận). Các nhà khảo cổ học thường dựa vào sự phát triển của các lưỡi bằng đá cùng với hiệu quả của nó để làm bằng chứng cho trí thông minh vượt trội của người Homo sapiens. Để chứng thực điều này, nhóm nghiên cứu đã phân tích dữ liệu để số sánh số lượng các công cụ được sản xuất, bao nhiêu lưỡi sắc được tạo ra, hiệu quả trong việc xử lý nguyên liệu sống cùng với thời gian công cụ được sử dụng. Công cụ lưỡi được người Homo sapiens tạo ra lần đầu tiên trong giai đoạn lấn chiếm Châu Âu xuất phát từ Châu Phi khoảng 40.000 năm trước. Sự kiện này vốn được coi là tiến bộ kỹ thuật ấn tượng giúp người Homo sapiens vượt trội, cuối cùng đã loại bỏ các họ hàng thời Đồ Đá của họ. Thế nhưng khi nhóm nghiên cứu phân tích dữ liệu lại không tìm thấy sự khác biệt về mặt thống kê nào giữa tính hiệu quả của hai công cụ. Thực tế, họ phát hiện ra rằng trên một số phương diện công cụ vảy được người Neanderthal ưa chuộng có hiệu quả hơn công cụ lưỡi của người Homo sapiens.

Người Neanderthal được cho là thuộc về một nhánh khác so với người Homo sapiens, họ tiến hóa ở Châu Âu vào Kỷ Băng Hà trong khi người Homo sapiens tiến hóa ở Châu Phi trước khi lan rộng đến các phần còn lại của thế giới vào khoảng 50.000 đến 40.000 năm trước. Người Neanderthal được cho là tuyệt chủng vào khoảng 28.000 năm trước, điều này cho thấy ít nhất có 10.000 năm có sự tồn tại song hành và tương tác giữa hai loài người ở Châu Âu.

Rất nhiều niềm tin từ lâu cho rằng người Neanderthal tuyệt chủng đã bị bóc trần trong những năm gần đây. Nghiên cứu đã chứng minh rằng người Nêandectan cũng giỏi săn bắn như người Homo sapiens và không hề có bất lợi nào trong khả năng giao tiếp. Hiện nay, phát hiện mới nhất đã thêm vào các bằng chứng cho thấy người Neanderthal không kém thông minh hơn tổ tiên của chúng ta. Metin Eren – sinh viên Khảo cổ học thí nghiệm thuộc đại học Exeter kiêm tác giả chính của nghiên cứu – nhận xét: “Nghiên cứu của chúng tôi phản bác lại nhận định lớn có từ lâu rằng người Homo sapiens tiến bộ hơn người Neanderthal. Đã đến lúc các nhà khảo cổ cần phải nghiên cứu tìm hiểu các lý do khác nhằm giải thích tại sao người Neanderthal lại tuyệt chủng trong khi tổ tiên của chúng ta thì sống sót. Nói về mặt kỹ thuật, không hề có công cụ nào ưu việt hơn công cụ nào. Khi chúng ta nghĩ về người Neanderthal, chúng ta cần phải dừng ngay suy nghĩ về ‘sự kém thông minh, ‘không tiên tiến’ hay bất cứ điều gì khác để suy ra cái khác biệt với người Homo sapiens”. Những phát hiện khoa học ngày càng làm rõ hơn những đặc tính của người Neanderthal.

Nếu đã xác định được công cụ lưỡi không mang lại ưu thế kỹ thuật nào, vậy tại sao người Homo sapiens lại sử dụng công cụ này trong khoảng thời gian xâm chiếm Châu Âu? Các nhà nghiên cứu cho rằng lý do có sự chuyển đổi có thể mang tính văn hóa hoặc hình tượng. Eren giải thích: “Xâm chiếm một lục địa không phải là chuyện dễ dàng. Việc xâm chiếm lục địa trong Kỷ Băng Hà thậm chí còn khó khăn hơn. Do đó đối với người Homo sapiens cổ đại khi xâm chiếm Châu Âu vào Kỷ Băng Hà, công cụ dùng chung trông hào nhoáng lúc đó giữ vai trò như một dạng keo dính xã hội giúp gắn kết các mạng lưới xã hội lớn hơn với nhau. Trong suốt thời gian khó khăn, cạn kiệt nguồn tài nguyên, các mạng lưới xã hội lớn hơn đã đóng vai trò như một ‘hợp đồng bảo hiểm sự sống’, đảm bảo công việc trao đổi giữa các thành viên trong cùng một nhóm”. Đại học Exeter là đại học duy nhất trên thế giới có khóa học Khảo cổ học thí nghiệm. Dòng khảo cổ học này tập trung vào tìm hiểu bằng con người sống trong quá khứ như thế nào bằng cách tái tạo hoạt động cũng như kỹ thuật của họ. Eren cho biết:“Dành 3 năm trong phòng thí nghiệm tìm hiểu cách thức chế tạo các công cụ đã giúp chúng tôi tái tạo chính xác các công cụ để có được phát hiện của mình”. Nghiên cứu được Quỹ khoa học quốc gia Hoa Kỳ và Quỹ tốt nghiệp Exeter tài trợ.

Cũng phải nói rằng, người Neanderthal cũng có những đặc tính nhân tính riêng. Đầu tiên là việc sử dụng lửa. Trong những hang động còn được bảo tồn cho đến ngày nay của người Neanderthal có tro và than củi, điều này chứng tỏ họ đã có những bếp lửa giản đơn và có thể kết luận chắc chắn người Neanderthal vẫn là người đầu tiên có bằng chứng không thể bác bỏ về việc sử dụng lửa hàng ngày. Thứ hai, những người Neanderthal cũng có thể là những người đầu tiên có tục chôn người chết nhưng chưa nên và cũng chưa đủ chứng cứ để xét liệu có liên quan đến một tín ngưỡng hay tôn giáo nào không trong giai đoạn sơ khai này. Cuối cùng, họ thường chăm sóc người già và người ốm. Qua nghiên cứu, hầu hết xương của người lớn tuổi có dấu hiệu của bệnh tật trầm trọng như: teo tay, chỗ lành lại của phần xương bị vỡ không hoạt động, gãy răng và viêm khớp nặng. Điều này dẫn đến kết luận, chỉ khi được những người Neanderthal trẻ hơn chăm sóc thì những người già, tàn phế đó mới có thể sống được khi mà cơ thể không còn chức năng như thế. Đó có thể xem là những dấu hiệu cho thấy sự đồng cảm tinh thần của những người sống vào cuối kì Băng hà – những người có đặc điểm bề ngoài thì gần giống nhưng tâm hồn lại chưa hoàn toàn giống với người hiện đại.

Và một câu hỏi được đặt ra: người Neanderthal phải chăng cũng thuộc về cùng một loài với chúng ta? Điều này phụ thuộc vào việc liệu chúng ta có thể kết đôi và sinh sản với người Neanderthal đó hay không.

Theo những cứ liệu cho thấy, người Neanderthal ở Châu Âu và Tây Á chỉ là một trong ba quần thể sống ở những địa điểm khác nhau ở Cựu Thế giới vào khoảng 100.000 năm trước. Và người được cho là sống cùng thời với người Neanderthal nhất là những người Châu Phi, một vài trong số họ đã có cấu trúc não bộ gần như người hiện đại. Tuy nhiên, họ vẫn chưa có công cụ bằng đá chuẩn, cung và tên, lưới, móc câu, nghệ thuật cũng như sự đa dạng văn hóa trong các công cụ giữa các vùng địa lý khác nhau. Cũng như người Neanderthal, những cư dân Châu Phi này mặc dù có cấu trúc cơ thể gần như người hiện đại, bộ gen có thể là gần đạt mức hiện đại nhưng những người Châu Phi vẫn không đủ để tạo ra những hành vi như người hiện đại.

Điểm khác nhau giữa người Neanderthal và người Châu Phi là ở đâu? Trước tiên xin xét đến khía cạnh thức ăn. Qua những dấu vết để lại cho thấy, người Châu Phi đã ăn rất nhiều loài động vật khác nhau: hải cẩu, chim cánh cụt, động vật hai mảnh vỏ như hà, rất ít dấu vết của cá, chim biển, động vật có vú như linh dương… Thông qua nghiên cứu những loài động vật này, chúng ta có thể thấy một yếu tố tiến bộ hơn của người Châu Phi trong việc săn bắt. Xương linh dương được tìm thấy ở rất nhiều lứa tuổi như thể là cả đàn đã được bắt để giết từ từ, đó là điểm thứ nhất. Điểm thứ hai, việc số lượng linh dương chiếm khá nhiều trong số những con mồi cũng là một điều đặc biệt vì môi trường ngày xưa cũng khá giống môi trường bây giờ - linh dương là một trong số những động vật hiếm thấy nhất trong khu vực. Bí quyết ở đây là gì? Có thể là do linh dương tương đối hiền, nhút nhát, không nguy hiểm và thường là di chuyển theo bầy đàn, những thợ săn Châu Phi đã dồn chúng rơi xuống vách đá, vực để bắt cả đàn. Trái lại, những động vật nguy hiểm hơn như: trâu rừng Cape, lợn, voi, tê giác,… được săn theo kiểu khác hẳn. Xương trâu rừng trong hang thường là những con rât nhỏ hay rất già; trong khi đó xương lợn, voi, tê giác hầu như không có. Vì thế, có thể cho rằng, những người Châu Phi được coi là những thợ săn có tổ chức và tiến bộ. Họ vừa tránh gặp phải những loài nguy hiểm mà biết tập trung vào những con mồi hoặc là non nớt hoặc là già yếu, đây là những lựa chọn rất thận trọng với vũ khí chủ yếu chỉ là giáo mác và lao. Tuy nhiên, không phải bao giờ người đi săn cũng thành công và may mắn. Và thực vật và những động vật săn bắt nhỏ lẻ mới là sự cung cấp phần lớn bữa ăn cho các cư dân Châu Phi thời đó.

Đây là toàn cảnh thế giới loài người vào khoảng 100.000 năm đến 50.000 năm về trước. Vùng Bắc Âu, Siberia, Australia, các đảo ngoài đại dương và toàn bộ Tân thế giới chưa hề có một bóng người. Người Neanderthal sống ở Châu Âu và Tây Á; tại Châu Phi là những con người có cấu trúc giải phẫu ngày càng giống người hiện đại hơn, còn ở vùng Đông Á xuất hiện những con người không giống với người Neanderthal mà cũng không giống với người Châu Phi – nhưng dấu vết để lại chỉ còn rất ít hóa thạch. Cả ba quần thể người này đều sử dụng các công cụ lao động sơ khai và có rất ít các phát minh. Vậy, quần thể nào đã được chọn để thực hiện bước nhảy vọt, chuyển hóa thành người hiện đại.

Bằng chứng về sự phát triển đột ngột ấy rõ ràng nhất ở nước Pháp và Tây Ban Nha – giai đoạn cuối của kì Băng Hà khoảng 40.000 năm trước. Đây cũng là nơi mà trước đây từng có người Neanderthal cư trú thì nay người hiện đại tuyệt đối về mặt giải phẫu – người Cro – Magnon – đã xuất hiện. Người Cro – Magnon với những đặc điểm hết sức tiến bộ thông qua việc tìm hiểu kĩ càng những công cụ của họ, rõ ràng là cực kì phong phú về hình dạng và hiển nhiên là cả về chức năng hơn bất cứ cứ liệu khảo cổ nào trước đây. Rất nhiều các công cụ vẫn tiếp tục được chế tác từ đá nhưng chúng đã được tạo thành từ các phiến đá mỏng, tách ra từ các tảng đá lớn hơn, qua đó tăng thêm sự hoàn chỉnh cao cấp của chất lượng thô của các đá tảng hơn hẳng những phát hiện công cụ trước đó. Những hòn đá đã được chuẩn hóa và các công cụ có nhánh, có khía, có cạnh cũng lần đầu tiên xuất hiện. Do đó, các công cụ vào thời điểm này đã có các thành phần riêng biệt là sự gắn kết của một số phần với nhau. Ví dụ, cây giáo được đặt vào phần cán hay xiên rất phù hợp với tay cầm bằng gỗ. Và các công cụ này sau này đã được phân thành các loại, khác biệt rõ rệt mà thường là chức năng sử dụng rất rõ ràng, chẳng hạn cây kim, cây rìu, hồ vữa, chày, lưỡi câu, chì lưới và cả dây thừng.

Những vũ khí tinh xảo được sử dụng để tiêu diệt các động vật lớn nguy hiểm từ xa hiện nay vẫn còn tồn tại, những vũ khí như những cái móc có ngạnh, lao, vật ném xiên và cả những chiếc cung và tên. Các hang động ở Châu Âu đã tìm thấy được xương của bò rừng bison, hươu, nai và ngựa,… những loài động vật rất khó săn được (ngay cả hiện nay), việc này đòi hỏi những phương thức săn bắt cộng đồng với kĩ thuật cao dựa trên những hiểu biết chi tiết, chính xác về cách cư xử của từng loài. Hơn nữa, rất nhiều loài động vật lớn, hung hãn đã sống sót trong rất nhiều năm thuộc thời kì Băng hà đã bị tuyệt chủng vào cuối những năm của thời kì Băng hà – chứng tỏ rằng chúng đã bị tiêu diệt bởi những kĩ thuật săn bắn mới của người thợ săn.

Với những kĩ thuật được cải tiến này, con người đã có thể chiếm hữu những vùng đất mới, nhân rộng những khu vực sinh sống trước đó chỉ ở Châu Âu và Châu Phi. Chẳng hạn, Châu Úc lần đầu tiên có con người đặt chân đến khoảng 50.000 năm trước, cho thấy khả năng đi biển rất dài (khoảng 60 dặm) từ Đông Indonesia tới Australia; việc định cư ở những vùng đất phía Bắc nước Nga và Siberi vào khoảng ít nhất 20.000 năm trước là nhờ vào rất nhiều tiến bộ: những chiếc kim khâu cho thấy sự tồn tại trang phục may mặc thời kì này, các bức tranh khắc mô tả áo da có mũ trùm đầu, các vật dụng nhà mồ trong các hang đá đánh dấu sự ra đời của quần áo, những bộ xương cáo và sói không có móng vuốt cho thấy sự tồn tại của áo lông thú, những ngôi nhà cầu kì, những bếp lửa cũng không kém phần cầu kì và ngọn đèn đá thắp bằng mỡ động vật và chiếu sáng những đêm dài vùng cực…

Trong khi những người Neanderthal chỉ kiếm thức ăn trong vòng vài dặm xung quanh nhà của họ thì những người Cro – Magnon và những người cùng thời ở khắp Châu Âu đã thực hiện những chuyến buôn bán dài, không chỉ là các vật liệu thô để sản xuất các công cụ mà còn là cả các đồ trang trí: các dụng cụ bằng đá có chất lượng cao như đá vỏ chai, ngọc thạch anh hay đá lửa đã được tìm thấy cách nơi khai thác hàng trăm dặm. Hổ phách thuộc vùng Baltic đã đi tới tận Đông Âu, trong khi các vỏ sò của biển Địa Trung Hải được mang theo đến tận các phần lục địa của Pháp, Tây Ban Nha và Ukraina…

Những bằng chứng về việc cảm thụ nghệ thuật cũng được thể hiện rõ trong việc trao đổi, buôn bán vào cuối thời kì Băng hà, được ca ngợi nhiều nhất chính là các bức tranh khắc, vẽ trên đá từ các hang động như Lascaux với những mô tả tuyệt vời về các loài vật ngày nay đã bị tuyệt chủng. Nhưng những bức phù điêu, các vòng cổ và mặt dây chuyền, các đồ điêu khắc làm bằng gốm nung, các bức tượng thần Vệ Nữ nhỏ với hình ảnh người phụ nữ có bộ ngực và mông vĩ đại, kể cả những nhạc cụ gồm nhiều loại từ sáo đến trống lắc cũng gây ấn tượng không kém…

Một đặc điểm chứng tỏ sự tiến hóa vượt bực của người Cro – Magnon chính là độ tuổi. Không giống như người Neanderthal, chỉ một số ít có thể sống qua tuổi 40, một vài bộ xương của người Cro – Magnon cho thấy họ có thể thọ tới 60 tuổi, mà không phải chỉ là số hiếm. Chính những người Cro – Magnon sống sót nhiều hơn bất cứ người Neanderthal nào tới 20 năm đã đóng một vai trò quan trọng trong thành công của họ. Việc sống thọ hơn này không chỉ bởi kỹ năng sống sót mà còn có cả những thay đổi về mặt sinh học, có thể cả về sự tiến hóa của thời kì mãn kinh ở nữ giới.

Tất nhiên, đối với người Cro – Magnon, tất cả những tiến bộ về công cụ, kỹ thuậ và nghệ thuật này không phải đồng loạt xuất hiện, đồng loạt thay đổi một cách chóng váng mà đó là những tiến hóa khác nhau, xuất hiện vào các thời điểm khác nhau. Cái xiên đã xuất hiện trước cả cái khiên và cái lao hay cung tên, trong khi các chuỗi hạt hay mặt dây chuyền đã xuất hiện còn trước cả những bức tranh khắc trên hang đá… cũng có sự khác nhau ở không gian. Cùng sống vào cuối thời kì Băng hà là những người Châu Âu, người Ukraina hay người Pháp, nhưng chỉ có người Châu Phi mới tạo ra các chuỗi hạt từ trứng đà điểu, chỉ có người Ukraina dựng nhà từ xương voi ma-mút, và cũng chỉ có người Pháp mới có những bức vẽ trên đá… Những biến thể văn hóa qua thời gian và không gian hoàn toàn không giống như nền văn hóa bất biến của người Neanderthal. Chúng tạo thành bước đổi mới quan trọng nhất diễn ra cùng với quá trình tiến hóa thành người của chúng ta – cụ thể là khả năng tự đổi mới.

Người ta thường cho rằng, việc người Neanderthal tiến hóa thành người Cro – Magnon chỉ xảy ra ở Châu Âu, tuy nhiên khả năng này dường như không thể đứng vững. Những bộ xương của những người Neanderthal cuối cùng phát hiện ở nơi nào đó cách ngày nay khoảng 40.000 năm vẫn hoàn toàn giống với đại bộ phận của người Neanderthal, trong khi những người Cro – Magnon đầu tiên xuất hiện ở Châu Âu cùng thời điểm xét về mặt giải phẫu học đã hoàn toàn hiện đại. Vì những người hiện đại về mặt giải phẫu học đã xuất hiện ở Châu Phi và vùng Trung Đông trước đó hàng chục nghìn năm nên có lẽ xác thực hơn và hợp lý hơn là những người hoàn thiện về mặt giải phẫu đó đã xâm nhập vào Châu Âu từ những nơi đầu tiên xuất hiện chứ không phải họ tiến hóa từ chính Châu Âu.

Vậy câu hỏi được đặt ra cho chúng ta, những người Cro – Magnon di cư đã gặp những người Neanderthal bản địa? và chuyện gì đã xảy ra? Kết cuộc như thế nào?

by **Đinhnam** Thu Jun 02, 2011 2:42 pm

Chúng ta đã biết câu trả lời tổng quát nhất: người Neanderthal chỉ trong một thời gian rất ngắn đã hoàn toàn biến mất, lặng lẽ một cách khó hiểu và đáng sợ.

Nguyên nhân lý giải được cho là không tránh khỏi chính là sự có mặt, sự xâm lấn của người Cro – Magnon bằng cách nào đó đã gây ra sự tuyệt diệt của cộng đồng người Neanderthal bản địa. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu không muốn “chuyển” suy nghĩ khoa học đến một sự thật đau buồn đó mà chuyển hướng sang nguyên nhân là do sự thay đổi của môi trường. Ví dụ như trong lần ấn bản thứ 15 của cuốn Từ điển Bách khoa toàn thư Britannica đã kết luận trong mục từ dành cho người Neanderthal với một câu: “Sự biến mất của người Neanderthal cho dù chưa được xác định chắc chắn về mặt thời điểm, có lẽ là do những người này sống vào giai đoạn băng tan rồi sau đó không thể chịu đựng nổi sự khắc nghiệt của giai đoạn Băng hà tiếp theo”. Cuộc sống của người Neanderthal cổ đại rất khắc nghiệt. Đôi khi họ thiếu lương thực tới mức nếu một người chết đi, những người đồng bào khác có thể xúm vào ăn thịt, một nghiên cứu gần đây cho thấy. Antonio Rosas cùng cộng sự tại Viện bảo tàng khoa học tự nhiên quốc gia tại Madrid, Tây Ban Nha, đã tìm hiểu những hóa thạch 43.000 năm tuổi của người Neanderthal được tìm thấy tại hang El Sidrón - nằm ở phía bắc bán đảo Iberian. Đây là hang chứa rất nhiều hóa thạch của người Neanderthal. Khoảng 1.300 mẫu hóa thạch đã được tìm thấy kể từ khi nó được phát hiện vào năm 1994. Và những gì mà các nhà khoa học phân tích cho thấy dựa trên những chứng tích sẽ bổ sung vào sự hiểu biết của chúng ta về giống người tiền sử này. Rosa kiểm tra răng của 8 thi thể tìm thấy trong hang và phát hiện những bằng chứng cho thấy khi còn sống, những người này đã trải qua một giai đoạn thiếu lương thực trầm trọng. Bên cạnh đó, những vết cắt trên một số xương cho thấy họ có thể đã bị những người khác trong cộng đồng ăn thịt."Rất có thể là điều kiện sống khắc nghiệt lúc đó buộc họ phải ăn bất cứ cái gì có trong tay, kể cả thịt người", Rosas nhận định. Một khả năng khác: Tục ăn thịt người là một nghi lễ trong đời sống của người Neanderthal và những nạn nhân trên là vật tế trong các buổi hành lễ.

Người Neanderthal được cho là thuộc về một nhánh khác so với người Homo sapiens, họ tiến hóa ở Châu Âu vào Kỷ Băng Hà trong khi người Homo sapiens tiến hóa ở Châu Phi trước khi lan rộng đến các phần còn lại của thế giới vào khoảng 50.000 đến 40.000 năm trước. Người Neanderthal được cho là tuyệt chủng vào khoảng 28.000 năm trước, điều này cho thấy ít nhất có 10.000 năm có sự tồn tại song hành và tương tác giữa hai loài người ở Châu Âu. Trong khi tổ tiên “gần” của chúng ta đã bổ sung vào danh sách thực đơn của mình nhiều món khác nhau ngoài thịt như cá, chim... và những món “cải thiện” này đã giúp họ sống sót thì các “thực đơn” quen thuộc của người Neanderthal như bò rừng bison, hươu đỏ, tuần lộc hoặc voi ma mút đã dần cạn kiệt. So với người Neanderthal, tổ tiên “gần” của chúng ta còn biết cách phơi khô, ướp muối cá để dùng được lâu. Ngược lại, người Neanderthal chỉ tìm kiếm những động vật lớn hoặc trung bình, ăn thịt ngay chứ không biết để dành trong lúc môi trường sống ngày càng trở nên khắc nghiệt hơn.

Có vẻ như là một cái gì đó nhiều hơn nữa ngẫu nhiên có thể đóng một vai trò đáng kể. Khoảng 45.000 năm trước, khí hậu của Châu Âu đã trải qua một chuyển đổi rất đột giữa các điều kiện nóng và lạnh, mà đã có thể đổi cả môi trường của người Neanderthal. Các khu rừng mà họ phụ thuộc bắt đầu thu hẹp dần, tạo ra khoảng cách để mở rộng các vùng đồng bằng. Trên các vùng đồng bằng, Giáo sư Shea tin rằng, các công cụ săn bắt, chiến thuật săn bắt của người Neanderthal như thương và phục kích chiến lược sẽ không có chỗ để sử dụng. Vì vậy, người Neanderthal thu hẹp một cách mạnh mẽ song song với những khu rừng, dân số của họ giảm xuống như là địa bàn săn bắn của họ giảm mạnh.

Một nghiên cứu được báo cáo bởi các chuyên gia của Bảo tàng Gibraltar và Tây Ban Nha. Họ nói một suy thoái khí hậu có thể gây ra hạn hán, đặt áp lực trên người Neanderthal cuối cùng còn sót lại bằng cách giảm nguồn cung cấp của họ về nước sạch và giết chết giảm các động vật mà họ săn bắn.

Và, sự thay đổi của điều kiện môi trường cũng góp phần mạnh mẽ vào việc hạn chế cộng đồng người Neanderthal. Cơ thể rất Neanderthal đã rất thích nghi với thời đại đồ đá. Họ có thể đã thích nghi tốt hơn với môi trường lạnh hơn so với người hiện đại đầu tiên, nhưng khi phong cảnh thay đổi, nó đã được tổ tiên của chúng ta, những người có thể tận dụng lợi thế hơn về môi trường cởi mở, thoáng đãng hơn, những người sống sót. Những cộng đồng Neanderthal sinh sống ở những vùng khác nhau đã bị tuyệt chủng vì các lý do khác nhau. Nhưng, sự thay đổi của khí hậu là nguyên nhân không thể bàn cãi.

Nhưng, sẽ là rất chủ quan và áp đặt khoa học nếu khăng khăng khẳng định, điều kiện môi trường là yếu tố tiên quyết và có ảnh hưởng trực tiếp đến sự sinh tồn của người Neanderthal. Và việc cho rằng, sự thay đổi của môi trường trong khoảng thời gian 30.000 năm – cùng lúc với sự tuyệt diệt của người Neanderthal – đã làm cho người Neanderthal không thể thích nghi được. Thực tế nghiên cứu đã cho thấy điều ngược lại, trước đây, Châu Âu đã trải qua điều kiện tương tự như sự mất ổn định khí hậu chung của thời kỳ băng giá trước đó - điều kiện của người Neanderthal đã chứng minh là có khả năng sống sót. Chính phát hiện này đã làm chúng ta nhìn nhận vấn đề một cách khách quan và chính xác hơn, loại bỏ nguyên nhân khí hậu như là một thảm họa mà khí hậu là nguyên nhân bao trùm các nguyên nhân gây sự biến mất của người Neanderthal.

Có lẽ cũng không có sự chênh lệch hay sai sót nhiều khi lấy những sự kiện đã từng xảy ra, lặp đi lặp lại trong thế giới ngày nay, những điều đã từng xảy ra bất cứ khi nào một số lượng người với công nghệ và kỹ thuật tiến bộ hơn xâm chiếm những vùng đất có số người ít hơn và công nghệ, kỹ thuật cũng lạc hậu hơn để giải thích cho trường hợp của người Cro – Magnon và người Neanderthal. Chẳng hạn, thực dân Anh xâm chiếm vùng Bắc Mỹ, sự thay thế thổ dân Châu Úc bởi những người Châu Âu, sự diệt vong của các bộ lạc người San ở Châu Phi trước sự xâm lược của người nói tiếng Bantu thuộc thời kim khí… Người Cro – Magnon đã chiến thắng người Neanderthal cơ bắp phát triển, điều này sẽ không khó hiểu và bất hợp lý nếu chúng ta xét đến vũ khí. Vũ khí tốt hơn, sắc bén hơn, sát thương lớn hơn chắc chắn là yếu tố quyết định trong cuộc so tài này.

Tuy thế, cũng sẽ có một vài người Neanderthal cũng cố gắng tồn tại bằng cách học hỏi người Cro – Magnon và tồn tại trong một khoảng thời gian – một khoảng thời gian “hấp hối”. Điều này là hợp lý nhất để giải thích cho sự xuất hiện của một nền văn hóa tồn tại ở Tây Âu cùng lúc với nền văn hóa điển hình của người Cro – Magnon là văn hóa Chatelperronian trong một khoảng thời gian ngắn sau khi người Cro – Magnon tới. Các công cụ đá của văn hóa Chatelperronian là sự trộn lẫn giữa công cụ điển hình của người Cro – Magnon và người Neanderthal, nhưng lại thiếu các công cụ làm từ xương và những nghệ thuật tiêu biểu của người Cro – Magnon. Vậy chủ nhân của nền văn hóa này là ai? Mối quan hệ của nó với hai quần thể người kia như thế nào? Câu trả lời đã có khi một bộ xương dưới lòng đất với các hoa văn của nền văn hóa Chatelperronian được tìm thấy ở Saint – Cesaire nước Pháp đã chứng tỏ đó là người Neanderthal. Vậy là có một vài người Neanderthal sau đó đã cố gắng sử dụng các công cụ của người Cro – Magnon và tồn tại lâu hơn những người cùng nguồn gốc của mình, nhưng đáng tiếc là những cá nhân vượt trội này cuối cùng cũng chịu chung số phận bi thảm.

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học người Pháp, sự biến mất của người Neanderthal cách đây khoảng 30.000 năm là do họ bị ăn thịt bởi người tinh khôn. Ý kiến này làm rộ lên các tranh cãi trong cộng đồng khoa học.Lãnh đạo nhóm nghiên cứu, Fernando Rozzi, Trung tâm nghiên cứu Khoa học Quốc gia Paris cho biết: “Những người Neanderthal đã gặp phải một kết thúc đầy hung bạo bởi bàn tay người hiện đại, ở trong các hang động, chúng ta đã ăn thịt họ”. Fernando Rozzi tin rằng chiếc xương hàm được tìm thấy đã cung cấp bằng chứng về việc người Neanderthal bị tấn công và bị giết bởi con người, sau đó cơ thể bị mang về hang để làm thức ăn, răng và hộp sọ sẽ được sử dụng như những chiến lợi phẩm. Cơ sở cho sự khẳng định trên là những dấu hiệu trên một xương hàm của người Neanderthal được tìm thấy ở Les Rois, Tây nam nước Pháp trong một nghiên cứu được đăng tải trên Tạp chí Nhân chủng học. Những vết cắt tương đương ở chiếc xương hàm từng được những gì tìm thấy ở bộ xương hươu, nai..., những loài vật bị loài người săn bắn, ăn thịt vào thời Đồ Đá. Các nhà khoa học tin rằng phần thịt của người Neanderthal đã bị ăn còn răng thì được sử dụng để làm một chiếc vòng cổ.

Không đồng tình với giả thuyết mới được đưa ra, giáo sư Francesco d’Errico, Viện Tiền sử học Bordeaux, Pháp, cho rằng: “Chỉ một vài dấu hiệu của các vết cắt không thể tạo nên bằng chứng đầy đủ được”. Theo ông, con người có thể tìm thấy xương của người Neanderthal và sử dụng răng của họ để làm một chiếc vòng cổ.

Giáo sư Christ Stringer, Bảo tàng Lịch sử tự nhiên, London nói rằng: “Cần có một cuộc điều tra cực kỳ quan trọng. Chúng ta cần nhiều hơn các bằng chứng".
Theo giáo sư Stringer, phát hiện của nhóm khoa học Pháp mới chỉ tiết lộ việc hiện đại và người Neanderthal từng chung sống cùng một thời ở châu Âu, giữa họ đã có những tác động ảnh hưởng lẫn nhau và một vài sự ảnh hưởng đó có thể là thù địch. “Tuy nhiên, điều đó không chứng minh được việc người tinh khôn đã tiêu diệt người Neanderthal một cách có hệ thống hay chúng ta thường xuyên ăn thịt họ. Nhưng nó lại thêm bằng chứng cho sự cạnh tranh từ những con người hiện đại đã góp phần vào sự tuyệt chủng của người Neanderthal”, giáo sư Stringer nói.

Một vấn đề chưa được làm sáng tỏ đó chính là liệu có hay không sự giao phối giữa người chiến thắng Cro – Magnon với những kẻ bại trận Neanderthal? Người ta không hề tìm thấy một bộ xương hóa thạch nào có thể coi là bằng chứng xác thực của con lai giữa người Cro – Magnon và người Neanderthal. Có thể câu trả lời là không! Người Neanderthal có cách cư xử chưa được hoàn chỉnh và đặc điểm về giải phẫu học của họ có sự khác biệt rõ ràng thì có lẽ rất ít (hoặc không có) người Cro – Magnon muốn giao phối với người Neanderthal. Cũng giống như ngày nay, con người và loài vượn người vẫn tiếp tục song song tồn tại nhưng chắc chắn rằng sẽ không có bất cứ dấu hiệu nào cho thấy khả năng giao phối giữa hai bên. Và, như đặc điểm sinh lý của cơ thể người nữ Neanderthal có thể điều chỉnh thời gian mang thai đến khoảng 12 tháng thì chắn hẳn các bào lai con lai không thể nào sống sót nổi.

Có thể tổng kết lại quá trình tiến hóa cũng như diễn biến phức tạp của quá trình này. Sự thay thế người Neanderthal bởi những người hiện đại bằng cách nào đó đã xảy ra sớm hơn ở phần phía đông Châu Âu và còn sớm hơn cả vùng Trung Đông, nơi mà việc sở hữu cùng một khu vực rõ ràng đã được chuyển đổi qua lại giữa người Neanderthal và người hiện đại vào khoảng từ 90.000 đến 60.000 năm về trước. Sự chậm chạp này gợi lên cho chúng ta ý tưởng rằng, người hiện đại về mặt giải phẫu sống gần khu vực Trung Đông trên 60.000 năm trước vẫn chưa thực sự phát triển những cách cư xử hiện đại mà cuối cùng đã đưa họ vượt lên hẳn so với người Neanderthal. Có thể nói, người hiện đại đã xuất hiện ở Châu Phi khoảng 100.000 năm trước nhưng ban đầu những người hiện đại ấy vẫn chỉ tạo ra những công cụ y hệt của người Neanderthal và không có bước tiến nào vượt qua họ. Khoảng 60.000 năm trước, một vài “bước ngoặt thần kỳ” trong cách cư xử đã được bổ sung vào cấu trúc giải phẫu hiện đại. Những đột phá này tạo nên những con người sáng tạo, hoàn toàn hiện đại vượt hẳn những nhóm người còn lại, đã thúc đẩy việc mở rộng về hướng Tây, từ vùng Viễn Đông đi tới Châu Âu và nhanh chóng thay thế người Neanderthal ở Châu Âu. Và có lẽ, những người hiện đại này cũng tản về phía Đông đi vào Châu Á và Indonesia thay thế cho nhóm người trước đó đã sống tại đây. Một vài nhà nhân chủng học cho rằng, những phần còn sót lại trong sọ của những người đầu tiên đã sống ở khu vực Châu Á và Indonesia thể hiện những dấu vết dễ nhận thấy ở người Châu Á hiện đại và thổ dân Châu Úc. Nếu như vậy, những người hiện đại xâm chiếm có thể đã không tiêu diệt thổ dân Châu Á như họ đã từng làm với người Neanderthal mà thay vào đó đã có sự giao phối giữa họ.

Thời điểm 2.000.000 năm trước, một vài giống người cổ đã tồn tại bên nhau cho tới khi một biến cố lớn làm cho chỉ còn lại một giống người. Ngày nay, người ta nhận ra rằng có một biến cố tương tự đã xảy ra trong khoảng 60.000 năm trở về trước và tất cả những người đang sinh sống trên Trái đất hiện nay là hậu duệ của những người chiến thắng trong biến cố đó. Vậy ngoài những nhân tố đã phân tích ở trên, còn có nguyên nhân nào khác? Vấn đề gen chăng? Liệu sự thay đổi của 0,1% trong toàn bộ AND của chúng ta so với những loài trước thời điểm 60.000 năm trước có thể làm nên những biến đổi vĩ đại như thế không?

Câu trả lời đơn giản nhưng có thể là đúng nhất: cơ sở giải phẫu của một thứ ngôn ngữ được phát âm phức tạp. Điều này có liên quan chặt chẽ đến cấu trúc của thanh quản, lưỡi và các cơ liên kết, các bộ phận đã cho chúng ta một cơ chế điều khiển tốt những âm thanh được nói ra. Và thật là đơn giản để đánh giá đúng cách thức mà một thay đổi nhỏ nhoi trong giải phẫu đưa đến khả năng nói, tạo ra sự thay đổi lớn lao trong cách cư xử và là tiền đề quan trọng để tạo ra những sự thay đổi khác. Ví dụ, với ngôn ngữ, chỉ mất vài giây để có thể truyền đạt một lượng thông tin “hãy rẽ phải, ngay ở cái cây thứ tư và dụ con linh dương về cái phía có các hòn đá cuội màu đỏ, tôi sẽ trốn ở đó để đâm nó”. Nếu không có ngôn ngữ, toàn bộ thông điệp trên sẽ là một khó khăn và rất mất thời gian để hai người tối cổ hiểu được và phối hợp với nhau.

Tuy nhiên, sẽ là chủ quan và vội vàng nếu quá đề cao vai trò của ngôn ngữ trong quá trình tiến hóa của loài người mà chỉ nên hiểu ở mức độ là nếu những thay đổi trong cấu trúc dây thanh quản cho phép điều khiển tốt các âm thanh thì khả năng tiến hóa cũng theo đó mà từ từ phát triển.

Bổ sung vào giả thuyết về vấn đề con lai giữa người Cro – Magnon và người Neanderthal: ngôn ngữ đóng vai trò cực kì quan trọng, đặc biệt là trong mối quan hệ giữa đàn ông và đàn bà và cả con cái của họ nữa thì nếu ngôn ngữ của người Neanderthal đơn giản hơn rất nhiều hay chưa từng xuất hiện thì không có gì đáng ngạc nhiên khi những người tiến hóa Cro – Magnon “biết nói” đã không lựa chọn giao phối với những người Neanderthal “không biết nói”.

Cho tới thời điểm của bước phát triển nhảy vọt trên, văn hóa loài người đã phát triển với tốc độ của một con ốc sên bò qua hàng triệu năm. Tốc độ đó được đánh dấu bởi sự thay đổi chậm chạp của những thay đổi trong cấu trúc di truyền và sự phát triển về văn hóa đã không còn phụ thuộc chặt chẽ vào sự biến đổi di truyền sau khi mốc tiến hóa xảy ra, và kết quả là chỉ trong một thời gian quá khiêm tốn sau đó, loài người đã phát triển trở thành sinh vật thượng đẳng và thống trị Trái đất như hiện nay.

Trên đây chỉ là những phân tích mang tính tổng hợp của rất nhiều công trình nghiên cứu của các học giả trên thế giới về người Neanderthal và sự biến mất một cách đột ngột của họ. Vấn đề này đã tốn không ít giấy mực và công sức của các nhà khoa học, tuy đã phần nào có thể hình dung được bối cảnh và những nhân tố có thể, trực tiếp hay gián tiếp tác động đến sự biến mất ấy, song vẫn chưa có thể đưa ra một kết luận thật sự khoa học và nhận được sự đồng tình của giới học giả trên thế giới nói chung. Và có lẽ, vấn đề này sẽ được làm sáng tỏ khi có thêm những chứng cứ xác thực và đầy đủ về nhiều mặt liên quan đến người Neanderthal như: tiến hóa sinh học, đời sống xã hội, cách thức cư trú, kiếm sống, ứng phó với những thay đổi nhanh chóng của môi trường xung quanh trong giai đoạn tồn tại của họ cũng như mối quan hệ thực tế của người Neanderthal với tổ tiên của chúng ta – người Hiện đại…

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN:

- Jared Diamond, Loài tinh tinh thứ ba – sự tiến hóa và tương lai của loài người, Nguyễn Thủy Chung – Nguyễn Kim Nữ Thảo (dịch), NXB Tri thức, 2006, tr. 54 – 93.

- T. Douglas Price – Gary M. Feinman, Third Edition – Images of the Past, Mayfield Publishing Company, 2000, tr. 96 – 123.

- Pam J. Crabtree – Douglas V. Campana, Archaeology of Prehistory, Mc Gram Hill Education, 2001,tr. 107 – 137.

- Grant Evans, Bức khảm văn hóa Châu Á – Tiếp cận nhân học, NXB Văn hóa Dân tộc, Hà Nội 2001, tr. 51 – 118.

- The American Museum of Natural History, The First Humans – Human Origins and History to 10.000 BC, Harper SanFancisco.

- G. N. Machusin, Nguồn gốc loài người, Phạm Thái Xuyên dịch, NXB Khoa học và Kĩ thuật và NXB Mir Maxcơva, Hà Nội, 1986.

- Nguyễn Trọng Chuẩn, Tác phẩm “Biện chứng của tự nhiên” và ý nghĩa hiện thời của nó, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002.

- Nhiều tác giả, Nhân học đại cương, NXB ĐHQG Tp. HCM, 2008.

Tài liệu trên Internet:

- http://vi.wikipedia.org/

- http://www.ecotao.com/holism/hu_neand.htm/

- http://www.msnbc.msn.com/

- http://www.baodatviet.vn/Home/KHCN/Nguoi-Neanderthal-tuyet-chung-vi-bi-con-nguoi-an-thit/20095/42573.datviet/

- http://www.khoahoc.com.vn/khampha/khao-co-hoc/10595_Nguoi-Neanderthal-tung-an-thit-nguoi-chet.aspx

- http://www.khoahoc.com.vn/khampha/khao-co-hoc/21462_Bang-chung-moi-boc-tran-chuyen-hoang-duong-ve-nguoi-Neandectan-ngo-nghech.aspx

- http://www.bbc.co.uk/sn/tvradio/programmes/horizon/neanderthal_prog_summary.shtml

- http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7873373.stm

- http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6341987.stm

- http://www.bbc.co.uk/devon/content/articles/2009/01/26/kents_cavern_2009_dig_feature.shtml

- http://www.bbc.co.uk/science/horizon/2003/learnthinktrans.shtml

- http://www.bbc.co.uk/sn/tvradio/programmes/horizon/neanderthal_trans.shtml

- http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6992721.stm

- http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/1469607.stm

- http://www.answers.com/topic/neandertal

- http://www.msnbc.msn.com/id/32042037/ns/technology_and_science-science/#storyContinued/

- http://www.terradaily.com/reports/Study_Suggests_Why_Neanderthals_Vanished.html

- http://www.livescience.com/health/070912_neanderthal_demise.html

SỰ BIẾN MẤT CỦA NGƯỜI NEANDERTHAL

SỰ BIẾN MẤT CỦA NGƯỜI NEANDERTHAL

Re: SỰ BIẾN MẤT CỦA NGƯỜI NEANDERTHAL